Kampanie informacyjno-edukacyjne

Przeprowadzone badania jednoznacznie wskazują na konieczność prowadzenia kampanii informacyjnych lub działań edukacyjnych, zwiększających poziom wiedzy pracowników i pracodawców – zwłaszcza o wzajemnych uprawnieniach obu stron i o zagrożeniach związanych z wykonywaniem pracy nierejestrowanej.

Czytaj więcej

Inna forma rozrachunków międzybankowych

Wobec banku pośredniczącego, bank zlecający mu pośredniczenie w rozliczeniach międzybankowych, jest klientem. Jego dyspozycje płatnicze włącza on do własnego systemu rozrachunków międzybankowych, które mogą przebiegać za pośrednictwem KIR lub w drodze bezpośredniej wymiany dokumentów rozliczeniowych z innymi bankami. W umowie o rachunek bieżący musi być rozwiązany sposób pokrywania dyspozycji płatniczych w przypadku wystąpienia salda debetowego. Zgodnie z ogólnie obowiązującą zasadą dyspozycje zleceniodawcy nie znajdujące pokrycia w saldzie jego rachunku bieżącego są mu zwracane przez bank pośredniczący. Nie wyklucza to jednak wykonania dyspozycji bez pokrycia z krótkookresowego refinansowania przez bank pośredniczący banku zleceniodawcy. Tego rodzaju pomoc usprawniająca tok rozliczeń musi być jednak przewidziana w umowie rachunku bankowego lub w odrębnej umowie o kredyt refinansowy.

Czytaj więcej

Intensywność uregulowań prawnych

Wzrost intensywności uregulowań stanowi inny ważny czynnik przyczyniający się do ograniczenia swobody (wyboru) osób uczestniczących w gospodarce oficjalnej9. Można tu wymienić np. uregulowania dotyczące rynku zatrudnienia, bariery handlowe czy ograniczenia w zatrudnianiu obcokrajowców. Johnson, Kaufmann i Zoido-Lobatón (1998b) znaleźli istotne dowody empiryczne na wpływ uregulowań rynku zatrudnienia na szarą strefę. Wpływ ten został w przejrzysty sposób opisany i poparty wywodami teoretycznymi przy okazji innych badań, przeprowadzonych np. w Niemczech (Komisja ds. Deregulacji, 1990/91). Uregulowania prowadzą do znacznego zwiększenia kosztów pracy w gospodarce oficjalnej, a możliwość przerzucenia większości kosztów na pracowników sprawia, iż stają się one kolejnym powodem zatrudniania się w szarej strefie, gdzie można ich uniknąć. Analizy empiryczne dostarczają wyraźnych dowodów na prawdziwość modelu Johnsona, Kaufmanna i Shleifera (1997) zakładającego między innymi, że w krajach o silniejszych regulacjach gospodarczych obserwowany jest większy udział szarej strefy w PKB. Jednopunktowy wzrost wskaźnika regulacji (w skali od 1 do 5, gdzie 5 oznacza najwyższy poziom uregulowań w kraju), ceteris paribus, utożsamiany jest ze wzrostem udziału szarej strefy o 8,1 punktów procentowych w PKB na głowę (Johnson i in. 1998b, s. 18). Można wnioskować, że spośród obciążeń nakładanych na firmy i pracowników kluczowym czynnikiem skłaniającym firmy do prowadzenia działalności w szarej strefie jest egzekwowanie uregulowań, a nie ich ogólny zakres, który zazwyczaj nie podlega egzekucji. Do podobnego wniosku doszli również Friedman, Johnson, Kaufmann i Zoido-Lobatón (2000). Z ich badania wynika, że każdy poziom uregulowań jest w znacznym stopniu skorelowany z gospodarką nieformalną, a oznaki tego powiązania sąjasne: im więcej uregulowań, tym większe rozmiary szarej strefy. Jednopunktowy wzrost wskaźnika regulacji (w skali od 1 do 5) powoduje 10-procentowy rozrost szarej strefy w gospodarce w 76 krajach rozwijających się, w okresie przejściowym i rozwiniętych.

Czytaj więcej

Inspektorzy PIP i przeprowadzane kontrole

Inspektorzy PIP nie mogą więc przeprowadzać kontroli u osoby fizycznej, zatrudniającej pracowników wyłącznie nielegalnie. Mogą złożyć w sądzie wniosek o ustalenie istnienia stosunku pracy, lecz przed orzeczeniem nie mają prawa do przeprowadzenia kontroli u osoby fizycznej zatrudniającej „na czarno” pracowników. A przecież w świetle wyników badań prowadzonych w ramach projektu wiele osób działających w szarej strefie wykonuje swoją pracę główną w innych gospodarstwach domowych.

Czytaj więcej

Geneza i ewolucja badań szarej strefy – kontynuacja

Właśnie w drugiej połowie lat siedemdziesiątych i na początku lat osiemdziesiątych XX wieku rozwój badań nad gospodarką nieoficjalną, w tym nad niereje- strowanym rynkiem pracy przebiegał ze szczególną intensywnością. Początek lat osiemdziesiątych przyniósł również i w polskiej literaturze ekonomicznej pierwsze publikacje traktujące o szarej strefie i pracy „na czarno”. Jednak dotyczyły one głównie drugiego obiegu, zaspokajającego potrzeby ludzi żyjących w socjalistycznej gospodarce niedoboru, a nie gospodarki nieoficjalnej występującej w krajach kapitalistycznych zachodu. Były to pierwsze poważne prace na temat sektora nieformalnego i jego ekonomicznego i socjologicznego wpływu (Sowa, red. 1990 Bednarski, Kokoszyński 1988, s. 710-719 Wyżnikiewicz 1987). Gdy Polska przeszła od gospodarki centralnie planowanej do rynkowego systemu gospodarczego, podejście do problemu musiało się zmienić. Szczególne zmiany w problematyce tematu nastąpiły po 1993 r., gdy w życie wszedł zmodyfikowany system rachunków narodowych (SNA-93), jako narzędzie do obliczania dochodu państwa. Wyjaśniając przyczyny nierejestrowanej pracy w tych dwóch okresach, należy uwzględnić zmianę natury interakcji. W systemie realnego socjalizmu szara strefa po części miała charakter gry z centralnym planistą, po 1990 r. zaś jest to gra z fiskusem (Kozłowski 2004).

Czytaj więcej

Nowe zasady rozrachunkow międzybankowych

Równocześnie z wprowadzeniem przez prezesa NBP nowych zasad rozrachunków międzybankowych, powołano Krajową Izbę Rozliczeniową S.A. (KIR), która przejęła znaczną część czynności wykonywanych przez NBP, pełniącego dotychczas rolę centralnej instytucji rozliczeniowej. W ramach KIR działa obecnie centrala i 17 regionalnych izb rozliczeniowych, które początkowo nie objęły swym zasięgiem wszystkich banków. Niemniej już w pierwszych miesiącach KIR obsługiwał około 90% rozrachunków międzybankowych i przyczynił się do usprawnienia rozliczeń i przyspieszenia szybkości krążenia pieniądza (zob. rozdz. 6.2).

Czytaj więcej

Szara strefa gospodarki

We współczesnych systemach ekonomicznych obok rejestrowanej gospodarki oficjalnej istnieje jej część nieoficjalna (szara strefa), niepodlegająca opodatkowaniu i kontroli państwa. Zjawisko to jest nieodłącznym elementem każdej gospodarki i każdego rynku, w tym rynku pracy, jednak przyczyny i sposoby formowania się go nie są we wszystkich krajach i na poszczególnych rynkach identyczne.

Czytaj więcej

Zachęty finansowe

Z przeprowadzonych badań jednoznacznie wynika, że najważniejszym czynnikiem sprzyjającym zatrudnieniu nierejeslrowanemu jest czynnik ekonomiczny. Przykładowo, w badaniach IPiSS i CBOS aż 93% ankietowanych przedsiębiorców, wymieniając główne powody, dla których pracodawcy w Polsce zatrudniają w sposób nierejestrowany, wymieniło brak konieczności płacenia składek na ubezpieczenie społeczne. W badaniach CASE i SMG/KRC wskaźnik ten wyniósł 79%. W badaniach IPiSS i CBOS obejmujących gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników do prac domowych składka ta była także najczęściej wymieniana wśród kilku najważniejszych powodów, chociaż wybrało ją 34,1% ankietowanych. Gospodarstwa domowe często wskazywały także na inne powody o charakterze ekonomicznym (np. brak konieczności płacenia wynagrodzenia za okres urlopu, choroby oraz wyższego wynagrodzenia za nadgodziny czy prace w niedziele). Zatrudnienie nierejestrowane pozwala więc pracodawcom znacząco obniżyć koszty pracy, natomiast pracownikom umożliwia uzyskanie wyższych dochodów netto (nie tylko z pracy, gdyż wielokrotnie, dzięki nieujawnianiu tych dochodów, daje prawo do świadczeń społecznych).

Czytaj więcej

Narzucanie systemu

Jeśli powodem istnienia szarej strefy nie jest system, tylko niechęć wśród obywateli do przestrzegania zasad lub/i nieodpowiednie egzekwowanie systemu, wtedy właściwą strategią według Komisji jest zwiększenie skuteczności egzekwowania zasad systemu.

Czytaj więcej

Specjalna infolinia dla pracowników niezarejestrowanych

Uruchomienie specjalnej infolinii, o czym wspomniano wcześniej, dedykowanej pracownikom nierejestrowanym, musi być wsparte odpowiednią kampanią informacyjną, obejmującą:

Czytaj więcej

Szara strefa gospodarki w 25 państwach w okresie przejściowym

Pomiary rozmiaru i rozwoju szarej strefy gospodarczej w państwach znajdujących się w okresie przejściowym zostały rozpoczęte pod koniec lat 80. wraz z pracami Kaufmanna i Kaliberdy (1996), Johnsona i in. (1997) oraz Lacko (2000). Alexeev i Pyle (2003) oraz Belev (2003) w swoich pracach poddają wyżej wymienione badania ocenie krytycznej dowodząc, że szacowane rozmiary gospodarki nieoficjalnej są w znacznym stopniu zjawiskiem historycznym i częściowo zdeterminowanym przez czynniki instytucjonalne.

Czytaj więcej

Koszty pracy

W literaturze przedmiotu niemal powszechnie akceptuje się dwie tezy. Pierwsza – główną przyczyną zatrudnienia nierejestrowanego są wysokie pośrednie koszty pracy. Druga – wysokie koszty pracy są główną przyczyną bezrobocia.

Czytaj więcej